Brodowska Ewa

„Władza wykonawcza (egzekutywa) jest władzą bezpośrednio zarządzającą sprawami państwa. W Polsce organami egzekutywy są Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, Premier (Prezes Rady Ministrów) oraz organy administracji rządowej.

Aby zrozumieć istotę władzy wykonawczej w Polsce w poniższej pracy chciałabym przedstawić zmiany, jakie zaszły w urzędzie Prezydenta w naszym kraju. Tą ewolucję urzędu prezydenckiego można podzielić na trzy fazy:

I 1989 - 1992 – okres przemian okrągłego stołu;

II 1992 – 1997 – okres obowiązywania małej konstytucji;

III 1997 do dziś – konstytucja z 2 kwietnia 1997 r.
W pierwszym etapie transformacji ustrojowej w Polsce na mocy porozumień „okrągłego stołu” (06.02. – 05.04.1989) przywrócono urząd Prezydenta. Było to możliwe dzięki nowelizacji konstytucji z 22 lipca 1952 r. dokonanej w dniu 7 kwietnia 1989 r. Przywracała ona instytucje Prezydenta, jako organ władzy wykonawczej oraz Senat jako drugą izbę parlamentu. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe tj. połączone izby Sejmu i Senatu. Dnia 9 lipca 1989 r. ZN przewagą jednego głosu na urząd Prezydenta
wybrało Wojciech Jaruzelskiego. W 1990 r. odbyły się po raz pierwszy w
historii Polski powszechne wybory prezydenckie. W drugiej turze 9 grudnia
1990 r. prezydentem wybrano Lecha Wałęsę, który uzyskał 74,25% głosów. Można powiedzieć, iż jego osobowość oraz styl uprawiania polityki znacznie wpłynęły na rolę prezydenta w Polsce. Lech Wałęsa dążył, bowiem do wzmocnienia swej władzy, poprzez autorytarny styl uprawiania polityki. Wyraźnie wzorował się na autorytarnych rozwiązaniach IIRP za okresów rządów marszałka Piłsudskiego. Prezydent był wówczas
odpowiedzialny tylko przed „Bogiem i Historią’. W owym okresie
nie do końca określone były kompetencje głowy państwa np. nie rozdzielono
przejrzyście kompetencji w zakresie polityki zagranicznej, co stało się
przyczyną głośnego konfliktu w maju 1992 r. między prezydentem a rządem Jana
Olszewskiego w sprawie traktatu polsko-rosyjskiego

Drugi etap to czas obowiązywania tzw. Małej konstytucji, w której częściowo zostały zawarte propozycje prezydenta Wałęsy. Została ona podpisana w dniu 17października 1992 r. Dawała ona silniejszą pozycję Prezydentowi w organach władzy. Był on nie tylko zwierzchnikiem sił zbrojnych, ale także wyznaczał kierunki polityki zagranicznej, mógł rozwiązywać parlament, a do obalenia jego weta potrzebna była większość 2/3 Sejmu.
Prezydent miał również prawo ingerować w skład rządu, poza tym, że powoływał i
odwoływał Premiera-powołanie szefów MSZ, MON i MSW wymagało jego aprobaty.
Faktycznie jednak prezydent Wałęsa zapewnił sobie na tyle decydującą rolę przy powoływaniu szefów powyższych resortów, że zwykło się je zwać resortami„prezydenckimi”. W owym czasie system polityczny Polski najbliżej zbliżony był do systemu prezydencko-parlamentarnego. Silne były tendencje wzmocnienia roli prezydenta. Wszystkie główne siły polityczne zgadzały się, co do wyboru prezydenta w wyborach powszechnych różniły je tylko zakres kompetencji głowy państwa, co wiązało się z oceną prezydentury Wałęsy. Sytuacja zmieniła się zasadniczo po zmianie głowy państwa w 1995 r.

Ostatnim etapem, który możemy wyróżnić to właśnie prezydentura Aleksandra Kwaśniewskiego i wejście w życie konstytucji. Nowy prezydent Aleksander Kwaśniewski był zwolennikiem ograniczenia władzy prezydenckiej i wprowadzenia systemu parlamentarno-gabinetowego. To znalazło swój wyraz w ustawie konstytucyjnej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Uchwalona głosami SLD, PSL, UW, UP konstytucja wprowadzała system parlamentarno-gabinetowy, w którym największą rolę odgrywać ma premier, jego zakres kompetencji najbliższy jest do systemu kanclerskiego obowiązującego w RFN. Prezydent w świetle obowiązującej obecnie konstytucji jest wraz z rządem organem władzy wykonawczej. Jest głową państwa, zwierzchnikiem sił zbrojnych powołuje rząd, może tylko w dwóch przypadkach rozwiązać parlament (nie uchwalenie budżetu i niepowołanie rządu), do odrzucenia jego weta wystarczy większość 3/5 głosów Sejmu. Jednak Prezydent ma inicjatywę ustawodawczą, on także wskazuje kandydata na premiera po wyborach, jego rola
wciąż, więc jest znaczna, pozycję prezydenta wzmacnia także sposób jego wyboru – wybory powszechne, które dają mu mandat narodu do sprawowania władzy. Obecna konstytucja nie reguluje do końca podziału kompetencji między prezydentem a rządem, w rezultacie mamy rodzaj dwuwładzy np. w dziedzinie polityki zagranicznej. Znaczenie pozycji prezydenta zależy także od osoby sprawującej ten urząd oraz od aktualnej sytuacji politycznej- im słabszy rząd tym silniejszy prezydent i na odwrót. Pozycja Prezydenta w Polsce jest obecnie słabsza od np. Prezydenta USA, który jest jednocześnie szefem rządu, ale silniejsza od np. Prezydenta RFN, który pełni rolę głównie reprezentacyjne.

Reasumując Prezydent w Polsce jest obecnie jednym z dwóch, obok rządu
organów władzy wykonawczej, jednak bezpośrednią władzę sprawuje premier, Prezydent jest kimś w rodzaju arbitra, który może w określonych sytuacjach ingerować w pracę rządu czy parlamentu np. poprzez weto czy inicjatywę ustawodawczą. Rozdział kompetencji między prezydenta a rząd nie jest w obecnej konstytucji przejrzyście uregulowany, stąd mogą niekiedy zdarzać się konflikty kompetencyjne. Jednak w sytuacjach kryzysowych rola prezydenta wzrasta, co mogliśmy zauważyć.

Bibliografia:

1. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.

2. Mała konstytucja z 17października 1992 r.

3. „Leksykon politologii wraz z Aneksem o: reformie samorządowej, wyborach do sejmu, prezydenckich oraz gabinetach rządowych” praca zbiorowa pod red. naukową: Andrzeja Antoszewskieg i Ryszarda Herbuta