Maliszewski Marcin

Monistyczny charakter egzekutywy Stanów Zjednoczonych Ameryki pewnikiem sprawnej polityki?!

Władza wykonawczą sprawuje prezydent . Władza wykonawcza należeć będzie do Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Będzie on sprawował urząd wraz z Wiceprezydentem. Władzę wykonawcza, konstytucja powierzyła prezydentowi wybieranemu na okres 4 lat w wyborach pośrednich. Prezydent jest obierany na cztery lata, wybory odbywają się zawsze pierwszego listopada w roku parzystym, a nowy prezydent jest zaprzysiężany 20 stycznia następnego roku.

Ciałem uprawnionym do wyboru prezydenta jest kolegium elektorów. Każdy star. posiada tylu elektorów ile ma łącznie miejsc w Kongresie. W sumie jest więc dzisiaj 538 elektorów (435 + 100 + 3 osoby z dystryktu Columbia, w którym położony jest Waszyngton). Początkowo elektorów powoływały zgromadzenia stanowe, ale już w pierwszej połowie XIX w. przyjął się zwyczaj powoływania elektorów w drodze wyborów, w ramach ordynacji obowiązującej w wyborach do parlamentu. Ponieważ kandydaci na prezydenta znani są przed wyborami i pozostają związani zjedna z dwóch partii, wybór elektora z danej partii oznacza w praktyce oddanie głosu na konkretnego kandydata. Stąd, mimo formalnie pośredniego charakteru wyborów prezydenckich, w praktyce są one bezpośrednie. Formalna procedura wyboru prezydenta przez elektorów (bezwzględną większością głosów) odbywa się od pewnego czasu drogą korespondencyjną. Gdy żaden z kandydatów nie może osiągnąć wymaganej większości w kolegium elektorskim, wyboru prezydenta może dokonać Izba Reprezentantów, przy czym głosowanie odbywa się wtedy stanami. W takim trybie został wybrany na prezydenta Tomasz Jefferson w 1800r. czy John Adams junior w 1824 roku. Jednocześnie z wyborem prezydenta dokonuje się wyboru wiceprezydenta, który — oprócz przewodniczenia Senatowi — nie ma właściwie żadnych samodzielnych uprawnień. John Adams senior, prezydent w latach 1796-1800, mówił, że jest to „najmniej znacząca funkcja, jaką ludzka pomysłowość zdołała wynaleźć". Jednak w przypadku śmierci, rezygnacji lub złożenia ze stanowiska urzędującego prezydenta, wiceprezydent obejmuje z mocy prawa najwyższy urząd w państwie. Takie przypadki zdarzyły się kilkakrotnie w historii Stanów Zjednoczonych. W drugiej połowie naszego stulecia, Lyndon Johnson objął prezydenturę po zabójstwie prezydenta Kennedy'ego, zaś w 1974 r. Gerald Ford został prezydentem na skutek rezygnacji Nixona ( Ford został mianowany na stanowisko wiceprezydenta za zgodą Kongresu przez Nixona po ustąpieniu z powodu nadużyć podatkowych wiceprezydenta Spiro Agnew). Prezydentem może zostać osoba mająca ukończone 35 lat, urodzona w Stanach Zjednoczonych i mieszkająca tam od co najmniej 14 lat. W określonych terminach Prezydent będzie otrzymywał za swoją służbę wynagrodzenie, które w okresie jego kadencji nie ulegnie zwiększeniu ani zmniejszeniu; w okresie sprawowania urzędu Prezydent nie będzie poza tym otrzymywał żadnego wynagrodzenia ani od Stanów Zjednoczonych, ani od żadnego ze Stanów. Przed objęciem urzędu Prezydent złoży następującą przysięgę lub oświadczenie w miejsce przysięgi: 
,,Przysięgam (lub oświadczam) uroczyście, że będę wiernie wykonywał obowiązki Prezydenta Stanów Zjednoczonych oraz że zrobię wszystko co jest w mej mocy, aby dochować, strzec i bronić Konstytucji Stanów Zjednoczonych’’.

Konstytucja nie rozstrzygała pierwotnie ile kadencji mogła ta sama osoba sprawować urząd prezydenta. Waszyngton, wybrany po raz trzeci, odmówił przyjęcia funkcji i w ten sposób ustaliła się praktyka konstytucyjna ograniczająca sprawowanie urzędu prezydenta do dwóch kadencji. Praktykę tę naruszył Franklin D. Roosewelt, który — z powodu wojny — wybierany był na prezydenta aż czterokrotnie (zmarł na początku czwartej kadencji w 1945r.). W 1947 r. przyjęto XXII poprawkę do konstytucji, w której zapisano, że ta sama osoba może pełnić urząd prezydenta najwyżej przez dwie kadencje. Od samego początku istnienia USA istnieją dwie główne partie polityczne, które praktycznie zmonopolizowały władzę w tym kraju. Najstarszą z nich jest Partia Demokratyczna która istnieje od samego początku (wcześniej znana była jako partia Republikańska i Republikańsko-Demokratyczna), jej przeciwnikiem było początkowo stronnictwo Federalistów, potem Partia Whigów a obecnie powstała w latach 50-tych XIX wieku Partia Republikańska. Obecnie w Białym Domu zasiada republikanin George W. Bush, wybrany na drugą kadencję w wyborach 2 listopada 2004 roku. Nigdy się jeszcze w historii USA nie zdarzyło, aby wybory wygrał kandydat niezależny lub reprezentujący tzw. "trzecie partie". Jednak udawało im się niekiedy uzyskał poważne poparcie, jak w roku 1912, kiedy kandydat Partii Postępowej i były prezydent Theodore Roosevelt zajął drugie miejsce przed oficjalnym kandydatem republikanów (w tych samych wyborach socjalista Eugene Victor Debs uzyskał około miliona głosów, w roku 1968 kiedy gubernator Alabamy George Wallace uzyskał około 10 milionów głosów i 46 w kolegium elektorskim, co umożliwiło wobec podziału w obozie demokratów zwycięstwo Nixonowi oraz w latach 1992 i 1996, kiedy kandydat Partii Reform Ross Perot uzyskał kolejno 19 milionów i siedem milionów głosów. System wyboru prezydenta (liczba miejsc w kolegium zależy od liczby mieszkańców danego stanu, kandydat który uzyskał choćby jeden głos przewagi w danym stanie uzyskuje cały pakiet jego głosów, system ten nie obowiązuje w Nebrasce i Maine) ma swoje wady. Po pierwsze: nikt nie może zmusić elektora aby głosował na kandydata, który go wyznaczył. Zdarzały się nieliczne przypadki, kiedy ten głosował wbrew jego woli, w tym próby przekonania elektorów do zmiany frontu przed wyborem prezydenta. Po drugie: Zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1825, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000. Konstytucja przyznaje prezydentowi bardzo szerokie uprawnienia. Jest on głównodowodzącym armii, za zgodą Senatu obsadza urzędy, mianuje sędziów Sądu Najwyższego, ambasadorów, kieruje wszystkimi Sprawami administracyjnymi federacji, prowadzi politykę zagraniczną. Kompetencje prezydenta ulegały rozszerzeniu w okresie wojen (wojny secesyjnej, II wojny światowej), ważną rolę odgrywali oni także w czasach kryzysów gospodarczych (Franklin Roosewelt i jego polityka Nowego Ładu, oznaczająca rozbudowany program interwencjonizmu państwa w dziedzinie gospodarki). Od czasów II wojny światowej i uzyskania przez Stany Zjednoczone statusu światowego mocarstwa, rysuje się wyraźny wzrost znaczenia urzędu prezydenta. Rozszerzaniu kompetencji prezydenta sprzyja teoria tak zwanych koncepcji domniemanych , według której prezydentowi przysługują nie tylko uprawnienia pozytywnie wyliczone w konstytucji, ale również takie, które wynikają bezpośrednio z I" zadań i funkcji głowy państwa. Prezydentowi przysługuje także weto zawieszające wobec ustaw uchwalonych przez Kongres. W ciągu 10 dni od przesłania mu :ustawy prezydent może zwrócić ją Kongresowi do ponownego rozpatrzenia. Do uchylenia prezydenckiego weta potrzebna jest większość dwóch trzecich w obu izbach. Weto prezydenta okazało się w praktyce konstytucyjnej bardzo skutecznym narzędziem. Nawet bowiem skłóconemu z Kongresem prezydentowi nietrudno zdobyć poparcie ponad jednej trzeciej członków przynajmniej jednej z izb, a to wystarcza, by Kongresowi nie udało się uchylić weta. Swoisty rekord pobił w tym zakresie F.Roosewelt, który zawetował 635 ustaw i tylko w 9 przypadkach poniósł porażkę. Nawet jednak tak skonfliktowany z Kongresem prezydent jak R. Nixon, na 43 przypadki założenia weta, tylko w 5 został zmuszony do podpisania ustawy. Prezydenci posługiwali się także tzw. wetem kieszonkowym , które mogło być jeszcze bardziej skuteczne od zwykłego weta. Przyjmuje się mianowicie, że jeśli Kongres odraczając swoje obrady uniemożliwia prezydentowi zwrócenie zawetowanego projektu, to nie staje się on ustawą i co więcej Kongres nie może już takiego weta obalić. Weto kieszonkowe stosowane było dość rzadko, a najgłośniejsze przypadki jego użycia wiążą się z prezydenturą Nixona. Prezydent wykonuje swe uprawnienia z pomocą mianowanych przez siebie urzędników federalnych. Do ich powołania potrzebna była zgoda Senatu, ustaliła jednak się praktyka, że przy odwoływaniu urzędników prezydent nie jest niczym skrępowany. Od czasów prezydentury Andrew Jacksona (1829-1837) pojawiła się zasada, że w przypadku objęcia prezydentury przez przedstawiciela konkurencyjnej partii, obsada wszystkich urzędów federalnych ulega wymianie. Był to tzw. system łupów. Pierwsze regulacje prawne dotyczące organizacji zarządu * centralnego państwa pochodzą jeszcze z 1789 r. Powołano wtedy tzw. ' departamenty, będące odpowiednikami europejskich ministerstw. Liczba departamentów systematycznie rosła: początkowo były tylko trzy (Departament Stanu, zajmujący się sprawami zagranicznymi, Departament Skarbu i Departament Wojny w połowie XX wieku już dziesięć. Na czele departamentów stoją sekretarze (wyjątkiem jest Adwokat Generalny — Attorney-General — kierujący departamentem sprawiedliwości i Generalny Poczmistrz — Postmaster-General — stojący na czele Departamentu Poczty, którzy zachowali dawne tytuły). Sekretarzjji powołuje (za zgodą Senatu) i odwołuje prezydent. Są oni tylko przed nim odpowiedzialni i nie mogą być członkami żadnej z izb Kongresu. Nie ponoszą zatem odpowiedzialności parlamentarnej. Doradcami prezydenta są sekretarze, oznacza to brak gabinetu : Sekretarze mają status doradców prezydenta. Nie tworzą , więc kolegialnego ciała, które mogłoby podejmować samodzielne decyzje. Zebraniom sekretarzy przewodniczy zawsze prezydent i on £ decyduje, kto w takich spotkaniach bierze udział. Pierwszy prezydent, J. Waszyngton, próbował gabinetowi ministrów nadać bardziej trwały charakter, jego następcy jednak nie kontynuowali tych prób. Prezydent nie jest związany opiniami swych ministrów i ostateczne decyzje podejmuje samodzielnie. Znane jest podsumowanie przez prezydenta" Lincolna dyskusji, w której spotkał się ze sprzeciwem wszystkich swoich sekretarzy: „Sześć głosów przeciw, jeden głos za, głosy za przeważają". Sekretarze kierują poszczególnymi resortami w ściśle określonym zakresie, co wynika z zasady, że cała władza wykonawcza znajduje się w rękach prezydenta, zaś ministrowie zastępują go w takim stopniu, w jakim nie jest on w stanie osobiście kierować wszystkimi sprawami Unii. W 1939 r. zorganizowano przy boku prezydenta Biuro Wykonawcze, w skład którego weszły z czasem Biuro Białego Domu (czyli gabinet osobisty prezydenta), Biuro Budżetowe, Biuro Doradców Ekonomicznych, Krajowa Rada Bezpieczeństwa i podlegająca jej Centralna Agencja Wywiadowcza.
Prezydent, Wiceprezydent i każdy urzędnik państwowy będą złożeni z urzędu w przypadku postawienia ich w stan oskarżenia za nadużycia popełnione w czasie sprawowania urzędu oraz w przypadku skazania za zdradę, przekupstwo lub inne zbrodnie i przestępstwa.


Różne dane statystyczne dotyczące prezydentów USA

Czterej prezydenci zostali zamordowani w czasie pełnienia urzędu: 

Abraham Lincoln (1861-1865) 
James A. Garfield (1881) 
William McKinley (1897-1901) 
John Fitzgerald Kennedy (1961-1963) 

Czterej prezydenci zmarli z przyczyn naturalnych: 

William Henry Harrison (1841) 
Zachary Taylor (1849-1850) 
Warren Harding (1921-1923) 
Franklin Delano Roosevelt (1933-1945)

Czterej prezydenci objęli urząd, mimo że przegrali w głosowaniu powszechnym: 

John Quincy Adams (1825-1829) (pokonany w głosowaniu powszechnym przez Andrew Jacksona) 
Rutherford Birchard Hayes (1877-1881) (pokonany przez Samuela Tildena) 
Benjamin Harrison (1889-1893) (pokonany przez Grovera Clevelanda) 
George W. Bush (od 2001) (pokonany przez Ala Gore'a )



Literatura:

- Wąsowicz M., Historia ustroju państw Zachodu - zarys wykładu, Warszawa 1998.
- Dzieje Państwa i Prawa od starożytności do połowy XX w pod red. W.Huby Warszawa 2003.
- Leksykon systemów politycznych pod red. T. Goduń , M. Cygnarowski Warszawa 2001.
- Ustroje państw współczesnych pod red. W. Skrzydło Lublin 2002 .
+ statystyki i niektóre zdjęcia z amerykańskiej oficjalnej strony Prezydenta USA www.whitehouse.gov