Renata Szymaniuk

„Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce” pod red. Marka Chmaja

Została ona napisana przez zespół pracowników naukowych Wyższej Szkoły Handlu
i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego
w Olsztynie, Instytutu Nauk Prawnych PAN, Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej
w Lublinie oraz Uniwersytetu Opolskiego. Redaktorem naukowym jest prof. Marek Chmaj, wykładowca UMCS w Lublinie. W skład zespołu redakcyjnego weszli: Mariusz Bidziński, Marek Chmaj, Grzegorz Herc, Stanisław Hoc, Edward Komorowski, Janusz Niczyporuk, Jerzy Rychlik.

Książkę wydano w nakładzie 500 egzemplarzy przez oficynę wydawniczą Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie w 2005 r. Liczy ona 267 stron. Recenzentem tej książki jest dr hab. Marek Zubik.

Książka składa się ze wstępu, napisanego przez Marka Chmaja, który traktuje o treści, jaka jest zawarta w dalszej części książki oraz o fakcie ważności omawianego tematu
w kontekście naukowym, oraz XIII rozdziałów. Książka zawiera również wykaz skrótów, używanych w tekście. Po każdym rozdziale podana jest literatura, która pozwala na całościowe i dogłębne przestudiowanie poruszanych w danym rozdziale zagadnień. Kwestie zawarte w poszczególnych rozdziałach są dość przejrzyste oraz uszeregowane w dobry sposób, co pozwala na zapoznawanie się z zagadnieniami odnośnie samorządu terytorialnego w Polsce od podstaw do kwestii bardziej szczegółowych. Każdy rozdział opatrzony jest również wypunktowanymi hasłami na marginesach. Sprawia to, że czytelnik łatwo może odnaleźć interesujące go zagadnienie.

Tematyka tego podręcznika naukowego jest dość dobrze opracowana. Sekwencja poruszanych tematów daje początek do rozważań bardziej szczegółowych. Autorzy wychodzą od wyjaśnienia samego pojęcia, istoty i podstaw prawnych samorządu terytorialnego
w Polsce. Modele samorządu, jakie są tu wyróżnione, to model unitarny, w którym samorząd wykonuje wyłącznie zadania własne, oraz model dualistyczny, w którym wykonuje on zarówno zadania własne, jak również zadania zlecone (tzw. poruczone). Związane jest to również z zadaniami zawartymi w ustawie o samorządzie terytorialnym. Ogólne stwierdzenie, dotyczące istoty samorządu, opiera się na założeniu, że jest on jedną z podstawowych instytucji ustrojowo – prawnych współczesnego państwa, która posiada ustalony zakres kompetencji do zarządzania własnymi sprawami, samodzielnie i niezależnie zawiadywanie swoimi sprawami w zakresie administracji publicznej, a także samodzielne wykonywanie pewnych funkcji państwowych o charakterze administracyjnym.

Autorzy poświęcili rozdział II na przedstawienie genezy samorządu, które mówią
o dziejach kształtowania się samorządu od czasów średniowiecza aż do lat 90 – tych XX w. Na uwagę zasługuje również fakt istnienia dwóch koncepcji samorządu, a mianowicie „francuskiej” i „pruskiej”.

Koncepcja „francuska” wiązała się z uznaniem samoistnego kształtowania samorządu, która powstała w wyniku rozwoju stosunków społecznych, będących pierwotnymi w stosunku do tworzenia się struktur państwowych. Normatywnym wyrazem tego modelu było uznanie samorządu jako tzw. „czwartej władzy” w państwie przez Konstytuantę francuską w ustawie
z 1789 r. Koncepcja ta zakładała decentralizację władzy przy zagwarantowaniu autonomii
i niezależności samorządowi terytorialnemu.

Koncepcja „pruska” z kolei nieco później osadzona w chronologii, zakładała, że między samorządem a strukturami państwowymi istnieje ścisły związek. W ten sposób oznaczało to, że samorząd powinien istnieć i funkcjonować wraz z silną i scentralizowaną władzą państwową. Związana ona była z przegraną Prus z Napoleonem w latach 1806 – 1807. Sytuacja, jaka miała miejsce po podpisaniu pokoju w Tylży w 1807 r. wymagała wprowadzenia wielu reform, nazwanych reformami Steina – Hardenberga. Dotyczyły one m.in. utraty przywilejów stanowych przez miasta. Poruszona została również kwestia restytucji samorządu w 1990 r. oraz reformy samorządu w latach 1997 – 1998.

Kolejne rozdziały poruszają już kwestie bardziej szczegółowe, a mianowicie: wybory do organów samorządowych, obejmując jednocześnie podstawy prawne oraz podstawowe zasady wyborów wraz z przedstawieniem istoty metod przeliczania głosów metodą d’Hondta oraz Sainte – Leaguë, istotę referendum oraz zasady jego przeprowadzania i typy, przy uwzględnieniu kryterium konieczności zastosowania i zasięgu terytorialnego. Kolejnym zagadnieniem poświęcone jest zadaniom samorządu, gdzie najprostszym podziałem jest podział na zadania własne i zlecone (tzw. fakultatywne). Zadania te wiążą się z zagadnieniem, dotyczącym jednostek i organów stanowiących z uwzględnieniem kompetencji jednostek samorządu terytorialnego. Również wyróżnionym zagadnieniem okazały się akty prawa miejscowego, mienie samorządu oraz nadzór. Dodatkowo książka wsparta została przedstawieniem ustroju miasta stołecznego Warszawy.

Książka ponadto zawiera schematy organizacyjne urzędu gminy, starostwa powiatowego oraz urzędu marszałkowskiego, które są opracowaniami własnymi autorów. Daje to lepszy obraz funkcjonowania poszczególnych urzędów i ich powiązań.

Podstawową do rozważań na temat samorządu terytorialnego stała się Konstytucja RP
z 1997 r. oraz ustawy o samorządzie gminnym z 1990 r., o samorządzie powiatowym z 1998 r. oraz o samorządzie województwa z 1998 r.

Książka ta jest szczegółowym przekrojem przez najważniejsze kwestie, związane
z powstaniem i funkcjonowaniem samorządu terytorialnego od początku istnienia aż po czasy współczesne. Stanowi przede wszystkim kompendium wiedzy, które zawiera podstawowe informacje oraz źródła, które mogą posłużyć głębszej ich analizie. Język, jakim jest napisana, jest zrozumiały; autorzy starają się używać pojęć współczesnych. Pojawiają się również słowa zapożyczone, które są jednak zrozumiale przetłumaczone.

„Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce” to książka polecana przede wszystkim studentom oraz osobom, które spotykają się, czy to w szkole czy w pracy, z występowaniem kwestii, odnoszących się właśnie do tej tematyki.