Piotr Świętochowski

II rok Politologia

Na pewno jedną z postaci o ciekawej i wartej głębszej analizie osobowości politycznej jest Józef Stalin. Józef Wissarionowicz Stalin urodził się na peryferiach kraju. Jako Gruzin, przedstawiciel narodu poddanego, pozostającego w mniejszości, czuł się outsiderem. Miało to wpływ na podjęcie jednej z najistotniejszych decyzji w jego życiu, a mianowicie odrzucenia swego gruzińskiego dziedzictwa i identyfikacji z rosyjskimi zdobywcami Gruzji, a nie z gruzińskimi ofiarami Rosjan. Najprawdopodobniej dlatego właśnie, będąc komisarzem do spraw narodowości, traktował narodowe aspiracje ludzi nierosyjskich z wielką surowością. To on - Gruzin - w latach 1920-21 położył kres krótkiemu okresowi niepodległości Gruzji przyłączając ją do Związku Radzieckiego. Natomiast, w jaki sposób traktował Ukraińców podczas kolektywizacji, pozostaje jedną z najczarniejszych kart w historii ZSRR.
Stalin był potomkiem chłopów zarówno ze strony ojca jak i matki. Jego rodzice zapewne analfabeci urodzili się jako chłopi pańszczyźniani. . Wyzwoleni w 1864 r. przenieśli się do miejscowości Gori, gdzie ojciec pracował jako szewc. . To także nie pozostało bez wpływu na wybór drogi przez Stalina.
Mówił: „Zostałem marksistą ze względu na moją pozycję społeczną”.
Ojciec Stalina był człowiekiem brutalnym i gwałtownym. Często zaglądał do kieliszka, bił żonę i dziecko i nie był w stanie zapewnić im utrzymania. Przyjaciel Stalina Iremaszwili dostrzegał wyraźne związki między sytuacją domową, a zauważalnymi później cechami osobowości Józefa. Pisał o tym: „Dotkliwe bicie sprawiło, że ten chłopiec stał się tak zawzięty i pozbawiony serca jak jego ojciec”
Ponieważ wszyscy ludzie sprawujący władzę nad innymi wydawali mu się podobni do ojca, wkrótce zrodziło się w nim pragnienie zemsty na wszystkich stojących wyżej od niego. Poczynając od dzieciństwa, realizacji jego myśli o zemście stała się celem, któremu wszystko podporządkował.
Postępowanie ojca nie zdołało go złamać. Rekompensatę znajdował w uczuciu i wsparciu ze strony matki. Fakt, iż matka ulokowała w nim wszystkie swoje ambicje i nadzieje na sukces, wywarł wpływ na jego osobowość. Wchłonął jej przeświadczenie, że stanie się kimś wyjątkowym, kimś kto zrealizuje wielkie dzieła.
Zygmunt Freud zauważył, że „mężczyzna, który był niewątpliwym faworytem matki, przez całe życie zachowuje poczucie zdobywcy, przekonania, że odniesie sukces, które często pociąga za sobą rzeczywisty sukces”
Erich Fromm twierdził, że Stalin był klasycznym przykładem osobowości charakteryzującej się narcyzmem. Narcyzm to koncepcja stosowana przy opisach zaburzeń osobowości wyrażających się w nieprawidłowym stosunku do świata zewnętrznego.
Zaburzenia owe polegają na tym, że dana osoba postrzega jako zjawisko w pełni realne jedynie „siebie”, swoje potrzeby, uczucia i myśli oraz wszystko i wszystkich mających z nią związek. Wszyscy i wszystko nie jest czymś nierzeczywistym, nie wywołującym zainteresowania. Natężenie narcyzmu pozostaje w proporcji do ich przekonania o własnej opatrznościowej misji i pretensji do nieomyłkowych sądów oraz monopolu władzy. Kiedy podobne odczucia osiągają natężenie takie jak u Stalina u szczytu jego władzy, wszelkie wzywanie będzie postrzegane jako zagrożenie dla ich osobistych wyobrażeń o sobie, a także dla ich wizerunku publicznego. Dlatego też nie zawahają się przed niczym, aby je zdławić.
Amerykańska biografia Stalina- Robert Tucker- sugeruje, że brutalne traktowanie Stalina przez ojca, wywołało głęboko zakorzeniony lęk i poczucie izolacji we wrogim świecie, które mogły doprowadzić do ukształtowania się osobowości neurotycznej. Możliwe, że próbował odbudować w sobie poczucie bezpieczeństwa poprzez ukształtowanie własnego wyidealizowanego wizerunku i przyjęcia go jako rzeczywistej tożsamości. Poświęcał swą energię na coraz intensywniejsze starania, mając na celu sprawdzenie swojego „ja” w działaniu i uzyskaniu aprobaty innych.
Istotny wpływ na ukształtowanie osobowości Stalina miała szkoła- -najpierw duchowa w Gori, a od 14 roku życia seminarium duchowe w Tbilisi. Kościelne wykształcenie, które tam zdobył, pomogło w uformowaniu się człowieka, który miał stać się znany ze swego dogmatyzmu i skłonności do przestrzegania spraw w kategoriach ostatecznych- czerni lub bieli.
W przemówieniach i pismach Stalina dostrzec można ich katechetyczną strukturę, posługiwanie się metodą pytań i odpowiedzi, sprowadzenie skomplikowanych zagadnień do uproszczonych formuł, korzystanie z cytatów w celu wsparcia argumentacji. Kościelne wpływy widoczne były też w jego stylu mówienia czy pisania po rosyjsku- deklamatorski i repetycyjny zawierający liturgiczne tony.
Stalin jako uczeń szkół kościelnych musiał się często modlić, a w niedziele i święta uczestniczyć w nabożeństwach trwających trzy- cztery godziny. Spowodowało to silną reakcję antyreligijną. Mnisi szpiegowali podopiecznych, podsłuchiwali, przeszukiwali ich odzież i szafki oraz denuncjowali przed przełożonymi. Jakiekolwiek naruszenie regulaminu było karane zamknięciem w celi. Już po roku spędzonym w seminarium Stalin stał się zamknięty w sobie i małomówny . Preferował samotność lub lekturę. . Łatwo obrażał się bez powodu. Nauczył się ukrywać swe uczucia, co stało się jego drugą naturą. W głębi duszy żywił nienawiść do władzy, do praktycznego jej wykorzystania wobec niego. Z pogardą odnosił się do tych, którzy tę władzę dzierżyli, jak i do tych, którzy byli na tyle głupi, aby jej się podporządkować. W seminarium nauczył się sposobu przetrwania. Tu obserwował z bliska zamknięte społeczeństwo, w którym konformizm wymuszany był przez system szpiegowania, denuncjacji i strachu.
Jego córka, Swietłana Allilujewa, twierdzi, że Seminarium odegrało olbrzymią rolę w ukształtowaniu charakteru Stalina, wzmacniając i intensyfikując cechy wrodzone. Ponieważ Stalin nigdy nie żywił żadnych uczuć religijnych, wg Allilujewej, nie kończące się modlitwy i przymusowa nauka religii mogła spowodować tylko rezultaty przeciwne do zamierzonych. Opierając się na swych doświadczeniach z seminarium doszedł on do wniosku, że ludzie są nietolerancyjni, grubiańscy, oszukują swoich podopiecznych w celu wymuszenia posłuszeństwa, kłamią i z zasady mają liczne wady i bardzo niewiele zalet. Jedną z form sprzeciwu Stalina było spędzanie mnóstwa czasu na czytaniu zabronionych książek. To w seminarium po raz pierwszy zetknął się z ideami radykalnymi Marksa, czy pierwszego rosyjskiego marksisty G. Plechanowa, które następnie przyjął jako swoje: „Zostałem marksistą ze względu na ostrą nietolerancję i jezuicką dyscyplinę, które tak bezlitośnie zmiażdżyły mnie w seminarium” wspominał po latach. Kiedy Stalin uczęszczał do szkoły kościelnej w Gori wycofano ze szkół język gruziński jako język wykładowy i zastąpiono go językiem rosyjskim. Zmiana ta wzbudziła w nim zainteresowanie lekturą gruzińską. Jedno z opowiadań, które wtedy przeczytał, wywarło na niego niezatarty wpływ. Był to „Ojcobójca” historia Koby, który rzuca wyzwanie Kozakom, broni praw chłopów i mści się za przyjaciół wydanych przez wioskowych zdrajców. Jak wspomina przyjaciel Stalina, odtąd zwanego też Kobą bohater tego opowiadania stał się jego Bogiem, sensem jego życia. Chciał stać się drugim Kobą, równie słynnym bojownikiem i bohaterem. Postać Koby miała w nim się odrodzić.
Innym bohaterem, tym razem realnym, który wywarł wpływ na późniejszą postawę Stalina był Łado Kecchoweli, którego spotkał będąc w Seminarium. Kecchoweli był przywódcą rewolty, która doprowadziła do zamknięcia seminarium, następnie rewolucjonistą działającym w podziemiu; aresztowany i zastrzelony za swą działalność.
Dla Koby Kecchoweli przez wiele lat pozostawał przykładem rewolucyjnego bojownika, wzorem postępowania. W piątym roku nauki uznano Stalina za zatwardziałego mąciciela i wydalono z seminarium. Iremaszwili pisał później, że Stalin wyniósł stamtąd nieubłaganą i zawziętą nienawiść do administracji szkolnej, do burżuazji i do tego wszystkiego w kraju co reprezentowało władze carskie. Stalin wszedł na drogę, z której już nigdy się nie cofnął. Ukończywszy 20 lat miał już ukształtowaną osobowość, sprecyzowane marksistowskie poglądy oraz wybrane zajęcia- życie zawodowe agitatora, misjonarza, którego celem było rewolucyjne obalenie istniejącego porządku i zastąpienie go nowym socjalizmem. Zapewne istotny, jeśli nie najważniejszy wpływ na wybór takiego kierunku dalszej drogi przez Stalina miało przedstawione tu środowisko wychowawcze, rodzina, szkoła, kontakty z rówieśnikami, przeczytana literatura etc.